آشنایی با اصول دوازده‌گانه خوشنویسی
آموزش اصول دوازده‌گانه خوشنویسی
خوشنویسی نیز یکی از هنرهایی است که اصول و قواعد خاص خود را دارد و در اکثر خطوط معمول خوشنویسی، به خصوص در خطوط شش گانه و خط نستعلیق این قواعد به کار می‌رود. این اصول که بیش از هزار سال است که وجود دارند و هنوز هم ارزش و اعتبار خود را حفظ کرده‌اند، توسط این مقاله بیضاوی شیرازی که وزیر ایرانی عباسیان بود و برادرش ابوعبدالله حسن تنظیم شده است. برای اینکه «آشنایی با اصول دوازده گانه خوشنویسی» را به درستی یاد بگیرید.
اصول دوازده گانه خوشنویسی اصولی هستند که از حدود هزار سال پیش تا به امروز در استفاده قرار می‌گیرند و قواعد کلی خطوط اسلامی، به خصوص خطوط شش‌گانه و خط نستعلیق، را شکل داده‌اند. همانطور که در بالا هم اشاره کردیم، این مقاله با تصحیح و دسته‌بندی خطوطی که بین خوشنویسان آن زمان رواج داشت و همینطور نوشتن قوانین مختلف و قانون‌مند کردن آنها، این اصول را ایجاد کرد.
لازم به ذکر است که این مقاله قواعد خوشویسی را در رساله خط و قلم بیان کرده و آنها را به دو دسته تقسیم می‌کند: اول «حسن تشکیل» که قواعد «اصول» و «نسبت» از آن پدید می‌آید و دوم «حسن وضع» که در قواعد «ترکیب» و «کرسی» از آن استفاده می‌شود. در ادامه این اصول دوازده‌گانه را به شما معرفی می‌کنیم تا بتوانید به راحتی آنها را به کار گیرید.
قوت: به کار بردن جزئی از دم قلم به درستی بر سطح کاغذ یا استفاده از تمام نیروی خود در وسط و انتهای مدها و وسط دایره‌ها و سریال «ف» و «ق» و «و» و …
ضعف: استفاده از جزئی از دم قلم و نیش آن در ابتدا و وسط بیشتر حروف و در انتهای آن که باعث نازک شدن می‌شود.
سطح: حرکت راستی که با قلم در خط به وجود می‌آید که شامل خطوط افقی، عمودی و مایل می‌شود. چون این حالت در انتهای مدهای کامل اصلی و برخی مدهای زاید و عارضی بیشتر پدیدار می‌شود، سطح را بیشتر مخصوص این نوع حرکات افقی می‌دانند.
دور: مربوط به گردش حروف در دایره‌های معکوس و مستقیم و در سر «ف»، «ق» و «و» و موارد مشابه آن است و دقیقاً بر خلاف سطح است. در ایجاد دور قلم بر حسب استادی و هنر خوشنویسی به نرمی و به راحتی به گردش می‌پردازند.
صعود: بالا بردن الف‌های آخر، لام میانی و کاف آخر در کلمات به صورت حقیقی انجام می‌شود. همچنین، در صعود مجازی، انتهای دایره‌های حروف به هنگام گردش قلم به بالا می‌رود.
نزول: پایین آوردن الف و لام و کاف مفرد و همچنین لام و کاف ابتدایی و دنباله میم به صورت حقیقی اتفاق می‌افتد. همچنین، نزول مجازی در ابتدای دایره‌ها و آغاز بعضی از مدها و سرکش کاف، گاف و مشابه آنها رخ می‌دهد. حتما به خاطر داشته باشید که در صعود و نزول حقیقی باید حروف مشابه به صورت موازی نوشته شوند تا زیبایی بیشتری داشته باشند.
سواد و بیاض: در نظر گرفتن و سنجیدن تاریکی خط و بروز سفیدی در حلقه‌های برخی از حروف مانند صاد، ضاد، طا، ظا، فا، قاف، عین، جیم، ها و موارد مشابه این‌ها قرار دارد.
ارسال: فعل آزاد و نوشتن بعضی از حروف مثل را، میم و واو مسطح، تا و نون دراز، برخی از حروف شکسته و همچنین مشابه آن. خطاط مشهور سلطان علی مشهدی باور داشت که ارسال در خط نستعلیق قابل اجرا نیست.
قاعده نسبت یا تناسب: معنای حروف هم جنس و هم شکل، از جمله مفرد یا مرکب، باید همگی یکسان و برابر باشد.
قاعده ترکیب: ترکیب هماهنگ و دلپذیر حروف، کلمات، جملات و سطور به گونه‌ای که همه از حسن ترکیب برخوردار باشند. رعایت این اصل در ترکیب حروف و کلمات “ترکیب جزئی” و در جملات و مصراع‌ها و سطور “ترکیب کلی” نامیده می‌شود. ایجاد این نظم و ترتیب و اعتدال و خوش ترکیبی باید در حروف و کلمات، جملات و سطور، صفحات، فواصل و سواد و بیاض، سنجش قلم یا زمینه خط، حسن مجاورت، رعایت کشیدگی‌ها، کرسی، حرکات و ضوابط، تزئینات، نقطه‌گذاری و … مشخص شود و در کل خط منظره‌ای زیبا و هماهنگ ایجاد شود.
مدها و کشیدگی‌ها که یکی از اجزای قاعده ترکیب و از زیبایی‌های خط است، دستخط را بسیار روان و دور از خشکی می‌کند و به آن تنوع و زیبایی می‌بخشد. طبق آنچه توضیح داده شد، قاعده ترکیب در خوشنویسی اهمیت بسیار زیادی دارد و در عین حال کاری دقیق و اصولی است، به خصوص در مواردی مانند کتیبه‌نویسی و جای دادن جملات در سطح محدود و مشخص که نیازمند ذوق و حوصله بسیار است.
اصل نقطه‌گذاری و نقش آن در خوشنویسی
اصل نقطه‌گذاری یکی از اصول اساسی در خوشنویسی است که نقش مهمی در زیبایی و تنظیمات خط دارد. این اصل به تعیین مکان و استفاده صحیح از نقاط در نوشته‌ها می‌پردازد که تأثیر قابل توجهی بر خوانایی و جذابیت متن دارد. این نقاط می‌توانند برای تأکید بر موارد مختلفی از جمله انتهای جملات، استفاده در اعداد و ارقام، ترکیبات حروفی و دیگر موارد مورد استفاده قرار گیرند.
اصل نقطه‌گذاری در خوشنویسی به تعادل و هماهنگی در استفاده از نقاط توجه دارد. استفاده مناسب از نقاط می‌تواند به خوانایی و روانی متن کمک کند و زیبایی ظاهری آن را افزایش دهد. همچنین، این اصل می‌تواند به برجسته‌سازی ساختار جملات و قواعد گرامری کمک کرده و متن را برای خواننده قابل فهم‌تر سازد. استفاده صحیح از نقاط در خوشنویسی، به همراه رعایت سایر اصول، می‌تواند به ایجاد اثری زیبا، متناسب و جذاب در خوشنویسی کمک کند.
نویسنده: زهرا طاهری
برای مشاهده دوره های آموزشگاه خوشنویسی موسسه فرهنگ سازان معاصر کلیک کنید
از پایگاه خبری تحلیلی دیباگران دیدن فرمایید
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
ابزار خوشنویسی
تحلیل ترکیب بندی در خط نستعلیق
خوشنویسی ویژه دانش آموزان ابتدایی
آموزش خط تحریری فارسی
روش گرفتن خودکار در خوشنویسی
