آشنایی با ساز تنبور و اجزا و تاریخچه آن /آموزشگاه موسیقی ارغوان

آشنایی با ساز تنبور و اجزا و تاریخچه آن

تنبور کهن ترین ساز زهی-زخمه ای است و اولین سازی است که دسته ای بلند به همراه کاسه و وتر داشته و سیم ها از روی دسته و کاسه عبور کرده و با ضربه انگشت نواخته می شود.

سازی است که جنبه عرفانی، مقامی و حماسی دارد. این ساز بزرگتر از سه تار است و در قدیم به دو تار معروف بوده، و در مناطق گودان و قلخانی و کردی کرمانشاهی و مناطق لک نشین، تمیره گفته می شود.

تنبور در روایت و افسانه ها

در افسانه ها آمده رستم در خوان چهارم تنبور می نواخته، مقام ته رز و مقام باریه به باربد موسیقی‌دان دربار ساسانیان نسبت می دهند. فارابی در کتاب موسیقی الکبیر در مورد تنبور و انواع آن و فواصل و کوک های آن به طور مفصل توضیح داده است. همچنین در آثار ابن سینا، صفی الدین ارموی، عبدالقادر مراغی، فردوسی، شیخ جنید بغدادی، مولوی، منوچهر دامغانی، موسوی، حافظ، نظامی گنجوی، وحید قزوینی، وفا کرمانشاهی، بیدل دهلوی از تنبور سخن به میان آمده است.

تاریخچه ساختن و نواختن تنبور در ایران

در خرابه های شوش، سه مجسمه کشف شد که آثاری از نواختن تنبور در آن دیده می شد، بنابراین ساختن و نواختن تنبور به حدود 1500 سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد.

تنبور در ایران و سوریه با کاسه ای به شکل گلابی ساخته می شد و از این دو منطقه صادر می شد و سپس از طریق ترکیه و یونان به غرب رفت، و در مصر به صورت بیضی شکل تنبور ساخته شد.

خسرو پرویز در زمان ساسانی ها علاقه زیادی به تنبور داشت، ابن خرداد جغرافی دان، مورخ و موسیقی‌دان ایرانی سده سه قمری و نویسنده کتاب المسالک و الممالک تنبور را به عنوان ساز محبوب مردم ری و طبرستان و دیلم نام برد. خواستگاه اصلی تنبور کرمانشاه، کردستان است و آنرا تمیره، تمور نیز می نامند.

تنبور با 4 انگشت دست راست و بدون استفاده از مضراب مصنوعی نواخته می شود. کوک تنبور به صورت فاصله چهارم یا فاصله پنجم است، ساخت تنبور بین یک هفته تا یک ماه بسته به کیفیت آن طول می کشد.

برای شرکت درکلاس های تنبور کلیک کنید

حوزه ها و مناطق رواج تنبور

گودان
کرمانشاه و قسمتی از لرستان
ترک های آذر بایجان شرقی، غربی، قزوین، زنجان، تهران و حومه آن که پیرو آیین پارسیان هستند.
گروهی از کردهای عراق معروف به کاکله ای

انواع تنبور

قوچانی
شروانی
بغدادی
تیسفونی
انواع دوقار
چگسور و قیوز

ساختمان و اجزای ساز تنبور

کاسه: عمدتا شکل گلابی و از جنس چوب توت است. هر چه چوب کهن تر باشد برای ساخت ساز بهتر است چوب های مناطق گرمسیر یا کوهستانی مانند کرمانشاه، کرمان، مشهد و شیراز مناسب تر هستند.
دسته: بخش انتهایی تنبور که بلند و باریک است و به کاسه متصل می شود و تاثیر زیادی در صدای ساز دارد.

صفحه: بخش روی کاسه با بافت بسیار ظریف و هنرمندانه که از چوب گردو ساخته می شود و روی دهانه کاسه قرار می گیرد و در میانه یا اطراف صفحه تقریبا 7 تا 12 سوراخ 2 تا 3 میلی متری دارد که باعث نرم شنیده شدن صدای تنبور می گردد.

دستان: 13 یا 14 دستان در ساز است و روی دسته قرار می گیرند.

خرک: بخش چوبی با ابعاد کوچک و بسیار مقاوم از چوب شمشاد یا گردو که سیم ها به خرک وصل می شوند.

سیم گیر: از جنس چوب و یا در قدیم از استخوان ساخته می شود و در بخش انتهای کاسه، تارها به آن گره می خورد.
گوشی: قطعه ای در بالای تنبور برای کوک کردن استفاده می شود و از چوب بید است. دو یا سه گوشی و در تنبورهای خاص 5 گوشی وجود دارد.

سیم گیر بالا: شیارهایی در برجستگی پایین گوشی.
شیطانک: با چند شیار به گوشی گره می خورد و در فاصله 15 سانتی متری از ابتدای دسته قرار دارد.
سیم: دارای 2 سیم است اما اکنون یک سیم دارد و سیم بالایی معمولا دو تایی است. از یک سمت به سیم گیر و سمت دیگر با عبور از خرک و شیطانک به دور گوشی می پیچند.

نوازندگان معروف

علیرضا فیض بشی پور
مظفر برنجی
گل نظر عزیزی
طاهر یارویسی
سید امرالله شاه ابراهیمی
علی اکبر مرادی
کیخسرو پورناظری
درویش امیر حیاتی
سید خلیل عالی نژاد

مقام های ساز تنبور

مقام کلام حقانی
مقام پردیوری
مقام یاری

تفاوت سه تار و ساز تنبور

سه تار 4 سیم فولادی یا برنجی دارد و تار 2 یا 3 سیم و 14 پرده دارد.
تنبور دسته اش کوتاه‌تر و کاسه اش بزرگتر از سه تار است.
سطح کاسه سه تار چوبی و کوچک‌تر از تنبور است.
تنبور 14 دستان یا پرده دارد و دو وتر دارد.
سه تار 25 پرده متحرک از جنس روده حیوانات یا ابریشم دارد.
چوب کاسه تنبور از توت و دسته آن از گردو است.

سه تار از چوب گردو و توت برای صفحه و دسته و برای سیم ها از برنج و فولاد و تزئینات دسته از استخوان استفاده می شود.
تنبور دو تا سه گوشی از جنس درخت بید دارد و لانه کوک ندارد و گوشی ها مستقیما در سوراخ‌ها ایجاد شده است، در انتهای دسته فرو می رود.
طول دسته تار 40 تا 48 سانتی متر و قسمت گوشی ها 12 سانتی متر و پهنای دسته 3 سانتی متر است.
طول دسته تنبور با سر پنجه 43 الی 7/54 سانتی متر است.
وسعت سه تار نزدیک 13 کتاو، اما تنبور به علت بزرگتر بودن کاسه صدای بیشتری دارد.

ویژگی های یک ساز تنبور خوب هنگام خرید

جنس کاسه از توت یا گردو باشد.
جنس دسته نیز از چوب توت یا گردو باشد و نحوه اتصال آن به بدنه مهم می باشد.
سطح صاف ساز فاکتور مهمی است که باید سطح کاملا صاف و کاملا صیقل داده شده باشد، هیچ گونه خراشیدگی، منبت کاری، هنر نمایی نداشته باشد تا بتواند صدای واقعی ساز را شنید.

جنس سیم گیر معمولا از شاخ حیوانات می باشد، و اگر از متریال مصنوعی باشد باید ساز ارزان تر باشد.
جنس پرده بایستی از روده گوسفند یا بز باشد که کیفیت نوازندگی و صدای خروجی ساز، شفاف و با قدرت بیشتری باشد.
ساز باید صدایی رسا، بدون هیچ گونه خش خش اضافه باشد. در خرید ساز با استاد خود حتما مشورت کنید و قبل از خرید قطعی از استاد بخواهید ساز شما را تایید کند.

به قیمت تنبور هم باید دقت کنید البته قیمت با کیفیت تنبور باید هماهنگ باشد.

آموزشگاه موسیقی ارغوان

از سایت خبری دیباگران دیدن فرمایید.