آشنایی با ساز سه تار

تاریخچه ساز سه‌تار

سه تار یکی از ساز های اصیل و دلنشین ایرانی است که چثه ای کوچک و ظریف دارد و از انواع ساز های زهی ـ مضرابی (زخمه ای) است. صدای ساز سه تار ظریف، لطیف و تا حدودی غمگین است و نسبت به سازهای دیگر صدای کمتری دارد.

نام دیگر ساز سه تار اوتار است و از خانواده ساز تنبور است.

قدمت ساز سه تار به قرن یازدهم هجری یعنی چهارصد سال قبل می رسد، نام دیگر ساز سه تار اوتار است و از خانواده ساز تنبور است. در زبان فارسی سه تار به معنی سازی است که سه سیم دارد، ساز سه تار در قدیم دارای سه سیم بوده و سیم چهارم با نظر موسیقی دانان آن زمان اضافه شده و به آن سیم مشتاق می گویند.

ساز سه تار یکی از نرم ترین، متمرکز ترین و درونی ترین ساز ها است که با برخورد انگشتان دست با سیم های ساز سه تار آوایی نافذ و دلنشین خلق می شود، نوازنده بیشتر برای تنهایی و دل خود می نوازند و لذت می برد و کمتر برای گروه نوازی استفاده می شود.

نحوه نواختن ساز سه‌تار

نوازنده ساز سه تار روی زمین یا روی صندلی می نشیند و ساز را به صورت افقی یا مایل و با زاویه 45 درجه روی ران پای راست خود به نحوی که دسته ساز در طرف چپ و کاسه آن در طرف راست نوازنده قرار می گیرد، سپس نوازنده سر انگشتان دست چپ خود را روی پرده های (دستان) دسته حرکت می دهد و با ناخن انگشت سبابه دست راست بر آن زخمه می زند.

اجزای ساز سه‌تار

ساز سه‌تار از دو قسمت کاسه و دسته تشکیل شده است. در انتهای دسته آن پنجه قرار دارد که محل قرارگرفتن گوشی‌هاست.

کاسه طنینی سه‌تار

یک کاسه چوبی به شکل گلابی و به صورت یک تکه که از جنس چوب درخت توت است و روی دهانه آن یک صفحه چوبی قرار گرفته است. طول کاسه سه تار 26 تا 30 سانتی متر است و پهنای آن 12 تا 16 سانتی متر و عمق آن حدود 13 سانتی متر است.

صفحه رویی سه‌تار

صفحه رویی این ساز پوشش نازکی از چوب درخت توت است که سوراخ ها و حفره هایی روی آن است که برای خروج صدا از کاسه طنین هستند.

دسته سه‌تار

دسته قسمت دیگری از ساز سه تار است که از جنس چوب درخت گردو است. دسته ساز در مقایسه با کاسه طنین باریک تر است و به صورت لوله ای توپر است که پهنای آن 2.5 تا 3 سانتی متری است و طول آن 40 تا 50 سانتی متر و در قسمتی از آن پرده ها قرار دارد.

روی دسته مسطح است و پشت آن به صورت نیم دایره است و از طرفی به کاسه طنین و از طرف دیگر به سر پنجه وصل است.

خرک سه تار

خرک قطعه ای چوبی و کوچکی که در نزدیکی انتهای کاسه طنین است با طول 4 سانتی متری و ارتفاع 7 میلی متر است

سیم های سه تار از خرک عبور می کند و به خاطر شیارهایی روی آن سیم های از هم جدا می شوند. وظیفه خرک انتقال صدا از سیم ها به صفحه ساز است.

شیطانک سه‌تار

شیطانک قطعه ای باریک و کم ارتفاع از جنس استخوان یا پلاستیک است که وظیفه آن هدایت و تقسیم بندی سیم ها در قسمت بالایی دسته است. شیطانک بین قسمت اصلی دسته و پنجه است.

سیم‌گیر

سیم گیر قطعه ای از جنس استخوان شاخ قوچ یا چوب شمشاد یا فوفل است که در انتهایی ترین بدنه کاسه ساز قرار دارد و عرض آن حدود 8 میلی متر است.

وظیفه سیم گیر نگه‌داری گره انتهایی سیم ها به ترتیب و با فاصله مناسب است.

قسمت بالایی سیم گیر که سیم ها را نگه می دارد به 4 قسمت مساوی تقسیم شده است.

گوشی

گوشی ها از جنس چوب محکم درخت گردو ساخته شده اند و 4 گوشی ساز در بالاترین قسمت ساز روی سر پنجه قرار دارند.

تعداد گوشی ها به تعداد سیم های ساز سه تار است که انتهای سیم ها به آن وصل است و سیم ها را دور آن‌ها می‌پیچیند و با چرخاندن گوشی ها ساز را کوک می کنند.

سرپنجه

سر پنجه در ابتدای دسته ساز قرار دارد و از جنس چوب است و 4 گوشی در طرفین آن تعبیه شده اند.

دستان یا پرده‌ها

پرده های سه تار نخ های ظریف، نازک و محکم از جنس روده حیوانات، نخ ابریشم یا نایلون هستند. تعداد پرده ها از 25 تا 28 هستند و در گروه های چهارتایی و سه تایی در قسمت پایین دسته بسته می شوند.

وظیفه پرده ها در ساز سه تار تقسیم بندی فواصل موسیقیایی است. یکی از پرده ها قبل از شیطانک بسته می‌شود که دور و نزدیک بودن آن به شیطانک در تنظیم صدای ساز موثر است.

سیم‌ها

سیم های سه تار 4 عدد هستند که دارای ضخامت وجنس متفاوت هستند.

سیم اول یا حاد از جنس فولاد با رنگ سفید است و به گوشی آخر روی دسته بسته می شود.

سیم دوم یا زیر از جنس برنز و زرد رنگ است و به گوشی روی دسته نزدیک شیطانک بسته می شود.

سیم سوم یا سیم مشتاق از جنس فولاد و سفید است و به گوشی آخر بغل دسته بسته می شود.

سیم چهارم یا بم از بقیه سیم ها قطورتر است و از جنس برنز و زرد رنگ است و به گوشی روی دسته بسته می شود.

نوازندگان مشهور سه‌تار

میرزا عبدالله فراهانی، استاد ارسلان درگاهی، استاد جلال ذوالفنون، محمدرضا لطفی، کیهان کلهر، کیوان ساکت، حسین علیزاده، قشنگ آزاد، داوود آزاد، بهداد بابایی، علی اکبر خان شهنازی، حسن کسائی

سازندگان شاخص سه‌تار

مرحوم یحیی، مرحوم استاد فرج الله، استاد حاج طاهر، استاد محمد عشقی، استاد نریمان، استاد هاشمی

شرایط نگهداری ساز سه‌تار

ساز سه تار در محیط مرطوب، در معرض نور خورشید و در مجاورت حرارت قرار نگیرد.

ساز در جعبه و کاور به صورت آویزان نگه داری شود.

با دستان کثیف و چرب از آن استفاده نشود.

تمرینات موثر برای ساز سه تار

برای بهبود مهارت‌های نواختن ساز سه‌تار، می‌توانید به موارد زیر توجه کنید:

تمرین مقایسه‌ای دست ها: تمرین دادن به هر دست به صورت مجزا و سپس همزمان برای کمک به تقویت هماهنگی دست‌ها در نواختن ساز سه‌تار.
تمرین اصولی تکنیک‌ها: تمرین تکنیک‌های اساسی نواختن سه‌تار مانند انگشت‌گذاری، لایه‌بندی صدا، انتخاب ریتم‌های مناسب و انجام تمرینات تعادلی و سرعتی.
تمرین ترکیبی دست و سرعت: تمریناتی که به شما کمک می‌کند تا هماهنگی بین دست‌ها و انجام حرکات سریع و دقیق را در نواختن سه‌تار بهبود بخشید.

تمرین مداوم و منظم: تخصیص زمان مناسب و مداوم برای تمرین روزانه به منظور ارتقای تکنیک‌های نواختن سه‌تار و افزایش توانایی‌های موسیقی خود.
آموزش تئوری موسیقی: آشنایی با اصول و مفاهیم تئوری موسیقی به شما کمک می‌کند تا بهبود درک خود از ساختار موسیقی و نحوه اجرای بهتر قطعات موسیقی داشته باشید.
گوش‌تندی و تقویت شنوایی: انجام تمریناتی برای تقویت شنوایی و گوش‌تندی که می‌تواند به شما کمک کند تا از نواختن دقیق‌تر و صحیح‌تر سه‌تار لذت بیشتری ببرید.

تمرینات تکنیکی پیچیده: پس از کسب تسلط بر تکنیک‌های اساسی، می‌توانید به تمرینات پیچیده‌تری مانند دستزدن‌ها، تعاملات سرعتی و تمرینات تکنیکی پیچیده‌تر مراجعه کنید.

در سایت (dibagaran7.ir) می توانید به اخبار بیشتری دست پیدا کنید.

سایت فرهنگ سازان می تواند به شما در دست یابی به مقاله های هنری و فرهنگی کمک کند.

مشاوره رایگان برای ثبت نام رشته های موسیقی و آشنایی با ساز سه تار

همه روزه به جز ایام تعطیل با تلفن 42646861-031

شنبه تا چهارشنبه از ساعت 8 الی 12 و 15:30 الی 20
پنج شنبه از ساعت 8 الی 14