آشنایی با ساز قانون و اجزای آن و روش نواختن/آموزشگاه موسیقی ارغوان

آشنایی با ساز قانون و اجزای آن

قانون سازی کهن و متعلق به خانوادهٔ قدیمی سیتار می‌باشد که در سده‌های میانه با نام Canon یا miocanon به اروپا برده شد و در آنجا مورد استفاده قرار گرفت. این ساز دارای یک جعبهٔ چوبی به شکل ذوزنقه‌ است که از جهاتی شبیه به سنتور است و به‌وسیله دو انگشت سبابه و دو مضرابی که میان حلقه‌ای که به انگشت است و خود انگشت قرار می‌گیرند، نواخته می‌شود.

این ساز علاوه بر شباهت ظاهری، همانند سنتور از تعداد زیادی سیم نایلونی و فلزی در دو طرف جعبه تشکیل شده است. سیم‌های ساز از جنس روده گوسفند یا نایلون مخصوص هستند و از روی یک خرک کوچک از جنس پوست حیوان عبور داده می‌شوند و به دور گوشه‌های ستونی وصل می‌شوند.

روی این ساز سوراخ‌های بزرگی گرفته است که این سوراخ‌ها در کیفیت صدای قانون تاثیر زیادی دارد. این ساز با دو انگشت سبابه و با دو مضراب حلقه‌ای که به انگشتان متصل هستند نواخته می‌شود. ساز قانون ۷۲ سیم دارد، که تنها از ۲۴ سیم آن می‌توان صدا به‌ دست آورد و مابقی سیم‌ها به‌وسیله ۳ سیم کوک می‌شوند.

در آثار به‌ جا مانده از متون کهن موسیقی درمورد سازشناسی، قانون سازی بوده‌ است سه گوش، بیرون ساعد، با سطحی مجرد تنها، که هفتاد و دو وتر داشته و وترهای آن یک کوک می‌گرفته با تاری از ابریشم و گاه از روده و گاهی نیز به مفتول سیمی اشاره شده است و این ساز همانند چنگ نواخته شده‌است. قانون سازی است که پیشینه‌ای بلند در تاریخ موسیقی ایران دارد و همواره از آن در موسیقی ایرانی استفاده شده است و توانایی بیان گوشه‌ای از موسیقی ایرانی را در خود دارد.

برای شرکت در کلاس های آموزش قانون کلیک کنید.

اما امروزه مدت زیادی است که از آن چندان استفاده‌ای نمی‌شود و میان مردم کشور ما ناشناخته باقی مانده ست و این در حالی است که در کشورهای همجوار سال‌های زیادی است که ساز قانون مورد استفاده قرار گرفته است. اما حدودا از نیم قرن پیش تا به اکنون، موسیقی‌دانان ایرانی به اجرای این ساز روی آورده‌اند و سعی در احیای آن داشته‌اند.

تاریخچه ساز قانون

بعضی از افراد قانون را سازی متعلق به اوایل اسلام می‎دانند و برخی دیگر اختراع این ساز را به افلاطون نسبت می‌دهند و عده‌ای باور دارند که فارابی مبدا این ساز بوده است گروهی از افراد عقیده دارند که منشأ آن خراسان بوده و در در قرن سیزده میلادی در موصل پیدا شده، اما با این حال هیچ‌یک از این نظریه دهندگان مدرک محکمی برای ادعای خود ندارند و حقیقت امر این است که در فرهنگ موسیقی کلاسیک شرق، ردی از سازهای خانواده سیتار وجود ندارد و سرچشمه قانون نیز، همچون سرچشمه بسیاری از سازهای دیگر این خانواده، در هاله‌ای از ابهام است.

اما نظریه‌ای که به نسبت سایر ادعاها منطقی‌تر و محتمل‌تر به‌نظر می‌رسد این است که ساز قانون از سرزمین‌های شرق و خاور نزدیک به اروپا راه پیدا کرده است و در کشورهای اروپایی آن را مکانیزه کرده‌اند و بزرگ‌ترین ساز کلاویه‌دار سیمی را ابداع و تولید کرده‌اند.

در حدود هزارسال پیش این ساز را فارابی به صورت ۴۵ سیمی اختراع کرد و در کتاب خود که «الموسیقی الکبیر» نام دارد به آن اشاره کرده‌است. صفی الدین این ساز را با نام «نزهه» یاد کرده است. هنری جورج فارمر درمورد آن این گونه می‎ نویسد:«ساز «نزهه» بزرگتر از سازی است که ذوزنقه شکل بوده و به نام «قانون» خوانده می‌شود. در حالی که ساز دومی قانون به فارابی نسبت داده شده، ساز اولی «نزهه» را بایستی از ابداعات صفی الدین عبدالمومن دانست.

این ساز در میان ترک‌ها برای مدتی به فراموشی سپرده شد اما از زمان محمود دوم، عمر افندی قانون را از شام به ترکیه آورد و قانون به سرعت و در زمان کوتاهی میان مردم رواج بسیاری پیدا کرد. قانون امروزه در سراسر آفریقا و آسیا، به عنوان سازی از رده سازهای سنتی و هنری اعراب شناخته می‌شود.

ویژگی‌ها و شیوه نواختن قانون

همانطور که پیش‌تر ذکر شد تقريبا از حدود پنجاه سال پیش تا به اکنون موسيقي دانان ايراني رو به اجرای این ساز آورده‌اند و به آن توجه نموده‌اند اما با این حال، با وجود اينكه زمينه كار موسیقی دانان و خود ساز قانون مبتنی نغمه هاي موسيقي ايراني بوده است، به دليل اینکه برخی نوازندگان به صورت نا آگاهانه دست به تقلید از روش و سبك نوازندگي موسيقي عربي زده‌اند، اين تفکر اشتباه به وجود آمده كه ساز قانون ریشه در موسیقی عربی دارد.

و نوازنده ملزم به نواختن آن به شیوه عربی می‌باشد، پس با وجود این سبک از نوازندگی، عموما افرادی که علاقه‌مند به قانون نوازي و علاقه‌مند به موسيقي ايراني هستند در صورت مواجه با آن نمی‌توانند به درستی با اصول و ظرایفی که مختص به موسیقی ایرانی می‌باشد آشنا شوند.

و همچنین از آنجا كه نواختن هر ساز و بيرون كشيدن «نغمه»هاي گوناگون از یک ساز، جدای از میزان مهارت و توانایی هنرمند، به امكانات و موانعي بستگی دارد كه در خود ساز و ساختمان آن قرار دارد، و قانون‌هاي فعلي موجود در ايران پرده‌بندی خاصی دارد که از کشورهای دیگر وارد به سرزمين ما وارد شده و یا سازندگان ساز از روی الگوهای همان سازهای کشورهای دیگر دست به تولید ساز می‌زنند، این قانون‌ها دیگر پاسخ‌گوی نیازهای موسیقی ایرانی نیستند.

تکنواز ساز قانون، در ردیف اول نوازندگان می‌نشیند ساز را برای نواختن را روی یک میز قرار می‌دهد یا می‌نشیند و ساز را روی پاهای خود قرار می‌دهد و یا اینکه نوازنده قانون روی صندلی می‌نشین و ساز را در هنگام نوازندگی روی زانوی خود می‌گذارد (اما شیوه نواختن قانون تا ۵۰ سال پیش بدین گونه بوده که ساز خیلی پایین‌تر از بدن نوازنده قرار می‌گرفته است).
نوازنده دو دست خود را به فاصلهٔ یک اکتاو روی ساز قرار می‌دهد و دست چپ نوازنده کمی دیرتر از دست راست به سیم ضربه می‌زند، در این حالت یک صدا و نت همنام به فاصله یک اکتاو از یکدیگر شنیده می‌شوند.

وسعت صوتی ساز قانون

ساز قانون در کشورهای مختلفی چون مصر، ترکیه، ارمنستان و شوروی، ایران و… با اندازه‌ها و با وسعت‌های متفاوتی تولید شده‌ است و به همین دلیل نمی‌توان یک وسعت صدای واحد برای آن در نظر گرفت. به طور کلی قانون‌های ترکیه 24 و 25 صدایی، قانون‌های مصری 26، قانون‌های ارمنی 22 صدایی و قانون‌های ایرانی 27 صدایی می‌باشند.

نوازندگان نام‌دار قانون

با ورود و احیاء قانون در ایران نوازندگان بسیاری پرورش یافتند و در حوزه نوازندگی قانون فعالیت‌هایی کرد. از جمله این افراد می‌توان به رحیم قانونی (نخستین نوازنده قانون در عصر معاصر)، سیمین آقارضی (از نوازندگان مشهور قانون که با هنرمندان زیادی همچون محمدرضا شجریان و دلکش فعالیت کرده است)، فرامرز رضاپور (نوازنده و سازنده قانون که مدتی عنوان رئیس انجمن صنفی موسیقی را داشت) و مهدی مفتاح (موسیقی دان و رهبر ارکستر و پژوهشگر حوزه موسیقی که همچنین مدتی رئیس هنرستان عالی موسیقی نیز بود) اشاره کرد.

همچنین در کشورهای دیگر نیز نوازندگان توانمندی وجود دارد که این ساز را می‌نوازند. در عصر حاضر علاوه بر تلاش برای زنده نگه داشتن سنت‌های باستانی این ساز کهن، نوازندگانی وجود دارند که دست به تجربیات جدیدی با ساز قانون زده‌اند که از جمله این افراد می‌توان به مهدیار آقاجانی اشاره کرد که او موسیقی‌دان، آهنگساز موسیقی ایرانی می‌باشد و سازهای سنتور و قانون را می‌نوازند و به تلفیق موسیقی سنتی ایرانی و الکترونیک می‌پردازد. وی همچنین موسیقی متن فیلم‌هایی نظیر گلاب از جان استوارت، رقاص صحرا از ریچار ریمود و قطعاتی از فیلم کسی از گربه ایرانی خبر نداره ساخته بهمن قبادی را در کارنامه هنری خود دارد.

آموزشگاه موسیقی ارغوان