آشنایی با ساز نی
آشنایی با ساز نی
آنچه در این مقاله می خوانید:
معرفی ساز نی
نی به عنوان قدیمی ترین وسیله موسیقی ساخت دست بشر شناخته شده است و در گروه سازهای بادی قرار دارد. این ساز از گیاه نی ساخه می شود و نامش هم برگرفته از همین گیاه است.
استاد منوچهر غیوری در مورد ساز نی چنین می گوید:” نی سازی عرفانی است ودر ارتباط با روح وجان آدمی است و از آنجا که این ساز با نفس انسان به صدا در میآید، نوای دلنشین نی از دل بر میآید و بر دل هم مینشیند”.
تاریخچه نی
نتیجه تحقیقات انجام شده در مورد ساز نی، استفاده از گیاه نی را برای ساختن سازهای بادی در امریکای جنوبی (در کشور پرو) به ده هزار سال قبل بر می گرداند.
نی در چین بطور گسترده متداول است و از بامبوی طبیعی تهیه می شود.
نزدیکی تاثیر صدای نی به صدای انسان و کیفیت صوتی این ساز، آن را بصورت نمادی از روح بشر معرفی کرده است.
چنانچه در پنج هزار سال قبل در مصر، نی را به همراه جسد نوازنده آن به خاک می سپردند! و بر این باورند که روح نوازنده در ساز او باقی می ماند.
در ادبیات فارسی نیز نوازنده نی و نی مورد توجه بیشتر شاعرهای کلاسیک ایران بوده است و در اشعار آنها دارای منزلت و جایگاه خاصی می باشد.
نی شاید قدیمی ترین مدرک برای موجودیت سازهای بادی در ایران, زمان هخامنشیان باشد.
تفاوت نی و فلوت
ساز نی با فلوت از نظر ظاهری تفاوت دارند اما فلوت برعکس نی دارای دهنی است.
جنس صدای این دو ساز مشابه هم است و هر دو از سازهای بادی هستند و جز قدیمی ترین سازهای جهان اند.
زمان مورد نیاز برای در آوردن صدای نی خیلی بیشتر از فلوت است.
شیوه نواختن هر دو در قدیم تقریبا مشابه بوده و هر دو ساز به شیوه لبی نواخته می شدند. تا اینکه شیوه دندانی برای نواختن نی هفت بند در ایران اختراع شد.
هر دو ساز بعد هزاران سال پیشرفت زیادی کردند و همچنان در کشورهای مختلف و با اشکال و شیوه های مختلف نواخته می شوند.
پیشرفت فلوت بسیار بیشتر از نی بوده به طوری که امروزه در اکثر گروههای ارکستر از فلوت بهعنوان یکی از سازهای بادی اصلی استفاده می شود.
ولی نباید فراموش کرد که فلوت از حالت اصلی و قدیمی خودش که چوبی بوده فاصله گرفته و الان بیشتر به صورت فلزی و کلید دار استفاده می شود،
در صورتیکه نی همچنان به عنوان طبیعی ترین ساز جهان بدون کوچکترین دخل وتصرفی سا خته و نواخته می شود.
صدای نی پس از برخورد هوای حاصل از دمیدن با انگشتان دست از بالا و از نزدیک دهان نوازنده خارج می شود نه از ته نی و این یکی از تفاوتهای نی با سازهای بادی دیگر است.
به همین دلیل است که میکروفن را در کنار دهان نوازنده قرار می دهند نه انتهای آن!
نی توانایی اجرای کامل ردیف موسیقی سنتی ایران را دارد اما به تازگی از نی برای اجراهای پاپ هم استفاده می شود و تنها سازی است که توانایی دو نوع صدا با رنگ کاملا متفاوت را دارد. فلوت بیشتر برای اجرای موسیقی کلاسیک کاربرد دارد.
ساختار و اجزای سازنده نی
گیاه نی دارای تنوع بسیاری است و برای ساختن سازهای بادی مختلف مورد استفاده بشر قرار گرفته است. اما به طور کلی هر ساز بادی از دو قسمت اصلی تشکیل شده یکی مولد صدا و دیگری لوله تشدید یا رزنانس.
تفاوت در شکل و ظاهر، لوله تشدید انواع نی ها خیلی کم می باشد در صورتی که مولد و نحوه تولید صدا در فرهنگ های مختلف دارای تفاوت زیادی هستند.
نی سازي است متشكل از يك لوله استوانه اي از جنس ني كه سراسر طول آن از هفت بند و شش گروه تشكيل شده است (به اين دليل اين ساز را ني هفت بند نيز مي گويند).
ني به قطرهاي متفاوت (از 1/5 تا 3 سانتيمتر) و طول هاي مختلف (حدود 30 تا 70 سانتي متر) ساخته شده است
در همه نی ها روي لوله، در قسمت پائين و ابتدایی آن، 5 سوراخ در طرف جلو و يك سوراخ در قسمت عقب آن قرار گرفته است و در يك يا دو انتهاي نی روكشي برنجي با طولي كوتاه لوله ني را پوشانده است و لبه لوله نی در قسمت دهاني آنقدر تيز است كه مي تواند لاي دندان های نوازنده قرار گيرد.
نحوه نواختن ساز نی
سختترین کار در ساز نی درآوردن صدای آن است و انگشت گذاری آن ساده است. برای نواختن این ساز هوا
از طریق نفس نوازنده از انتهای بالائی به داخل فرستاده شده و قسمت اعظم آن از نزدیکترین سوراخ باز خارج می شود.
بنابراین باز و بسته شدن سوراخ ها توسط انگشتان هر دو دست نوازنده، طول هوای مرتعش و طول موج ارتعاش را زیاد و کم کرده و در نتیجه صوت، زیر و بم می شود.
این ساز را نمی توان کوک کرد. یعنی کوک آن را مانند سازهای زهی نمی توان تغییر داد و به این نسبت نمی توان آن را با ساز دیگر منطبق کرد و از این رو معمولاً در نقش تکنوار ظاهر می شود.
البته این به آن معنی نیست هرگز ازصدای نی در همنوازی ارکستر استفاده نمیشود. گاه (اگر چه بسيار به ندرت) كه بخواهند از صوت ني در همنوازي اركستر استفاده كنند،
ناگزير نوازنده ساز تعدادي ني را با كوكهای (ميدان صدا) مختلف فراهم كرده و در دسترس خود مي گذارد تا در طي همنوازي يا همراهي صداي خواننده به تناسب موقع از يكي از ني ها استفاده كند.
برای کوکهای مختلف نی، سازهای متفاوت ساخته میشود. بهطوریکه Do بلندترین و Do با هفت فاصله کوتاهترین نی هستند.
کوک نی به این معناست که اگر در حالت بم، سوراخ پشت نی را بگیریم و بدمیم، صدای حاصله براساس دیاپازون هر نتی که بود آن نت کوک نی است.
مثلاً اگر صدای حاصله نت سل باشد میگوییم این نی «سل کوک» است.
نوازندگان مشهور ساز نی
نایب اسدالله اصفهانی، مهدی نوایی، حسین یاری، حسن کسایی
شیوه نی نوازی به دو نوع نایب اسدالله و حسن کسایی انجام می شود ولی حسن کسایی تحول اصلی را در نی به وجود آورد و اصولا وی را باید مبدع نی هفت بند نام نهاد.
انواع نی
1. ساز نی کوتاه: از این ساز، برای اجرای آهنگ های محلی بهره می برند. قطر این ساز نسبت به باقی نی ها بیشتر است.
نوازنده با استفاده از دورگه کردن صدا، توسط این ساز صدای بم تولید می کند.
2. ساز نی بلند: این نوع نی، بلندترین گونه ی ساز نی می باشد و طول بلندی آن به ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر می رسد.
صدای این ساز بسیار سوزناک و بم است. نام دیگر آن، نای خرک می باشد و تعداد سوراخ های آن ۵ تا است.
این ساز بلند در بین مردم مناطق جنوب ایران و ترکمن ها و مناطق خراسان مرسوم است.
3. ساز نی هفت بند: نی هفت بند دارای ۵ سوراخ است که ۴ تا روی آن و یکی در پشت آن قرار دارد.
این ساز دارای ۷ بند و ۶ گره است و احتمالا علت نام گذاری آن به نام هفت بند نیز همین باشد.
4. دوزله: دوزله از سازهای بادی و محلی ایرانی است که از دو لوله مسی (یا از جنس نی) ساخته شده که آنها را به موازات هم و محکم می بندند.
هر کدام از لوله ها دارای قمیشی یک زبانه است و مستقل از هم عمل می کنند.
در طول هر لوله 6 سوراخ وجود دارد که دقیقا کنار یکدیگر قرار می گیرند.
دوزله بیشتر در میان عشایر ایران رایج است و وسعت صدای آن بین 1 تا 2 اکتاو می باشد.
5. قره نی: قره نی در دسته سازهای بادی تک زبانه ای قرار دارد. از ترکیب دو واژه ترکی بنام قره (سیاه) و کلمه نی فارسی ایجاد شده (نی سیاه) و در کشورهای دیگر با نام کلارینت شناخته می شود.
در واقع قره نی نوعی از کلارینت است که توانایی تولید فاصله های موسیقی شرقی(ربع پرده) را دارد.
در هنگام نواختن کاملا در دهان و مابین دندانها قرار می گیرد. جنس آن از چوب، آبنوس یا فلز می باشد.
شرایط نگهداری ساز نی و روغن کاری آن
يكي از مهمترين كارها براي صاف شدن صداي ني و همچنين جلوگيري ازباقي ماندن رطوبت دهان درون ني روغنكاري ني مي باشد كه با توجه به عمر ني فرق مي كند .
پس از خرید ساز نی باید ابتدا تمامی سوراخ های ساز و نه آن را با چسپ ببندید. سپس روغن زیتون تصفیه نشده را درون نی بریزید.
بهتر است که ته نی را در ظرفی قرار بدهید و به مدت 48 ساعت همان جا بماند تا خوب روغن کاری شود. بعد از این مدت روغن درون ساز را خالی کنید. حالا ساز آماده نواختن است.
بهتر است حداقل هر 10 روز يكبار تا مدت دو يا سه ماه این کار را انجام دهید.
ني هايي كه بيشتر از 6 ماه از عمرشان مي گذرد فقط هر يك ماه يكبار روغنكاري شوند كافي است.
دقت کنید که روغنكاري زياد باعث خفه شدن ني مي شود. از روش های روغنکاری این است که ني را توي لوله پر از روغن ميگذارند
يا سوراخهاي ني رو مي بندد و ني را پر از روغن مي كنند و یا با يك تکه اسفج کوچک آغشته به روغن درون نی را روغنکاری می کنیم.
بعد باید ني را كنار يك ديوار تكيه داد و زير آن هم يك ظرف گذاشت كه روغن آن خالي شود براي اين كار بايد چند ساعت بعد حالت ني را تغيير داد
يعني سر و ته آن را جابجا كرد تا ني كاملا خالي شود سپس ني را از بيرون با يك پارچه تميز پاك مي كنيم .
نكته مهم : روغني كه انتخاب مي كنيم بايد روغن مايع باشد كه در بازار موجود است ضمنا روغن بايد هيچ بويي نداشته باشد و از روغن زيتون هم در صورتی که تصفیه نشده
و بو دار باشد استفاده شود چون باعث می شود که روغن درون نی ماسیدگی پیدا نکند.
نی رو در محیطی گرم نگهداری نکنید چون ساز اگر در معرض گرما قرار بگیرد به مرور خم خواهد شد و دیگر قادر به برگشت به حالت عادی نخواهد بود.
صدای آن در محیطی مرطوب بهتر است. سعی کنید هر هفته یک بار نی را روغن کاری نمایید (لازم نیست که تمامی سوراخ ها بسته باشند). خشکی زیاد باعث ترک خوردن نی می شود.
نی را می توانید درون کوزه نگهداری نمایید.
در سایت (dibagaran7.ir) می توانید به اخبار بیشتری دست پیدا کنید.
سایت فرهنگ سازان می تواند به شما در دست یابی به مقاله های هنری و فرهنگی کمک کند.
مشاوره رایگان برای ثبت نام رشته های موسیقی و آشنایی با ساز نی
و همچنین پاسخ به سوالات متداول آموزش نی
همه روزه به جز ایام تعطیل با تلفن 42646861-031
شنبه تا چهارشنبه از ساعت 8 الی 12 و 15:30 الی 20
پنج شنبه از ساعت 8 الی 14
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.